Komentarz do Ap 17

Ap 17

Siedemnasty rozdział Apokalipsy rozpoczyna się słowami: „Potem przyszedł jeden z siedmiu aniołów, mających siedem czasz, i tak odezwał się do mnie: Chodź, ukażę ci wyrok¹ na Wielką Nierządnicę, która siedzi nad wielu wodami, z którą nierządu się dopuścili królowie ziemi, a mieszkańcy ziemi się upili winem jej nierządu” (Ap 17,1-2). Istotne jest wymierzenie sprawiedliwości wobec tej kobiety, która znieprawia cały świat, zwodzi władców wszystkich krajów. Upaja ich winem swojej nieczystości. Mówi o niej Apokalipsa: „Upadł, upadł wielki Babilon, co winem zapalczywości swego nierządu napoił wszystkie narody!” (Ap 14,8). Obraz upojenia może odnosić się tak do zgorszenia, jak i do kary za zgorszenie: „Babilon był w ręku Pana złotym kielichem, upajającym całą ziemię. Jego wino piły wszystkie narody, dlatego w szał popadły” (Jr 51,7). Prorok Jeremiasz tak to ukazuje: „To powiedział do mnie Pan, Bóg Izraela: Weź z mojej ręki kubek wina <to jest gniewu> i daj je do picia wszystkim narodom, do których cię posyłam. Niech piją, zataczają się i szaleją <przed mieczem, który poślę między nich>. Wziąłem więc kubek z ręki Pana i napoiłem wszystkie narody, do których mnie posłał Pan: Jerozolimę, miasta judzkie, ich królów i przywódców, by uczynić z nich pustkowie, przedmiot grozy, pośmiewiska i przekleństwa, jak to jest dzisiaj” (Jr 25,15-18).

Słowo „nierząd” (w języku greckim porneia) ma tu co najmniej dwa znaczenia. Po pierwsze, oznacza zdradę Boga, którego powinniśmy kochać całym sercem (por. Pwt 6,5). Po drugie oznacza grzech nieczystości, przez który ludzie odchodzą od Boga. To połączenie widać w życiu Salomona: „Kiedy Salomon zestarzał się, żony zwróciły jego serce ku bogom obcym i wskutek tego serce jego nie pozostało tak szczere wobec Pana, Boga jego, jak serce jego ojca, Dawida. Zaczął bowiem czcić Asztartę, boginię Sydończyków, oraz Milkoma, ohydę Ammonitów. Salomon dopuścił się więc tego, co jest złe w oczach Pana, i nie okazał pełnego posłuszeństwa Panu, jak Dawid, jego ojciec. Salomon zbudował również posąg Kemoszowi, bożkowi moabskiemu, na górze na wschód od Jerozolimy, oraz Milkomowi, ohydzie Ammonitów. Tak samo uczynił wszystkim swoim żonom obcej narodowości, palącym kadzidła i składającym ofiary swoim bogom” (1 Krl 11,4-8). Najpierw lekceważy on Boga i Jego przykazania, a potem ulegając swoim kobietom zgadza się na zakazany przez Boga kult bożków.

Prorok Ezechiel tak mówi o Jerozolimie: „Ale zaufałaś swojej piękności i wyzyskałaś swoją sławę na to, by uprawiać nierząd. Oddawałaś się każdemu, kto obok ciebie przechodził. Nabrałaś swoich szat i sporządziłaś sobie wyżyny [z namiotami] o różnorakich barwach i na nich uprawiałaś nierząd. Wziąwszy ozdobne przedmioty z mojego złota i z mojego srebra, które ci dałem, uczyniłaś sobie z nich podobizny ludzkie i przed nimi grzeszyłaś nierządem. Wzięłaś swe szaty wyszywane i okryłaś je nimi, a także moją oliwę i moje kadzidło składałaś w ofierze przed nimi. Nawet mój pokarm, który ci dałem: najczystszą mąkę, oliwę i miód, którymi cię żywiłem, ofiarowałaś przed nimi jako miłą woń. Tak było - wyrocznia Pana Boga. Brałaś też synów swoich i córki, któreś mi urodziła, a składałaś im w ofierze na pożywienie. Czy więc znikomy jest twój nierząd? Zabijałaś przecież synów moich i paląc ich składałaś im w ofierze” (Ez 16,15-21). Nierząd oznacza tu nie tylko niewierność wobec Boga Izraela i kult bogów kultur narodów otaczających Izrael, ale przede wszystkim ogromną pasję z jaką ten grzech jest realizowany.

W podobny sposób ukazuje prorok historię Samarii i Jerozolimy: „Pan skierował do mnie te słowa: Synu człowieczy! Były dwie kobiety, córki tej samej matki. Uprawiały nierząd w Egipcie - od młodości uprawiały nierząd. Tam już ściskano ich piersi i przygniatano dziewicze ich łona. A imiona ich: Starszej - Ohola, siostry zaś jej - Oholiba. Stały się one moimi i zrodziły synów i córki. A [oznaczają] imiona ich: Ohola - Samarię, a Oholiba - Jerozolimę. Ohola, kiedy mi podlegała, uprawiała nierząd i zapałała miłością ku swoim kochankom - Asyryjczykom, sąsiadom, wielu możnowładcom i namiestnikom, ubranym w fioletową purpurę, ku wszystkim powabnym młodzieńcom i jeźdźcom dosiadającym koni. Tym wszystkim spośród wybitnych Asyryjczyków oddawała swoje nierządne pieszczoty i kalała się bożkami tych, którzy w nich rozpalili nierządne uczucia. Lecz ona nie poniechała swego nierządu z Egiptu, bo tam sypiali z nią w młodości jej i przygniatali dziewicze jej łono, oddając się z nią swoim czynom nierządnym. Dlatego wydałem ją w ręce jej kochanków, w ręce Asyryjczyków, do których pałała miłością. Ci zaś odkryli jej nagość, zabrali jej synów i córki, a ją samą zabili mieczem, tak że stała się dla kobiet przestrogą, bo wykonano na niej wyrok” (Ez 23,1-10). Nierządnice uosabiają pełną zapamiętania zdradę Boga z ludźmi i ich kulturami.

Możliwe są różne interpretacje symbolu nierządnicy z Ap 17. G. Biguzzi przelicza pięć grup interpretacji tego obrazu². Pierwszą możliwością jest Babilon, jako historycznie istniejące miasto. Drugą jest Babilon jako cywilizacja związana z szatanem z dowolnej epoki ludzkości. Trzecią jest Babilon, jako miasto antychrysta z krytycznych czasów eschatologicznych. Czwartą jest Rzym z siedmioma wzgórzami, miejsce kultu imperialnego i prześladowań chrześcijan. Piątą jest Jerozolima, która zabiła Chrystusa. Patrząc od strony argumentacji historycznej hipoteza czwarta, tzn. Rzym, wydaje się najbardziej prawdopodobna³. G. Biguzzi podaje następujące argumenty: geografia założona przez Ap lepiej pasuje do Rzymu i jego imperium, niż Jerozolima; dwie idolatrie lepiej pasują do Rzymu, niż do Jerozolimy; Babilonia, która deprawuje narody lepiej pasuje do Rzymu, niż do Jerozolimy, która została zdeprawowana; uwięzienie w Smyrnie, wygnanie na Patmos, kara śmierci przez ścięcie mieczem lub toporem są zgodne z prawem rzymskim i wykluczają prawo żydowskie.

Niezależnie od interpretacji historycznej, stosownej do sytuacji życiowej autora Apokalipsy, można zastanawiać się nad jej sensem duchowym, nad jej przesłaniem do współczesnego czytelnika.

Jan tak przedstawia nierządnicę: „I zaniósł mnie w stanie zachwycenia na pustynię. I ujrzałem Niewiastę siedzącą na Bestii szkarłatnej, pełnej imion bluźnierczych, mającej siedem głów i dziesięć rogów. A Niewiasta była odziana w purpurę i szkarłat, cała zdobna w złoto, drogi kamień i perły, miała w swej ręce złoty puchar pełen obrzydliwości i brudów swego nierządu. A na jej czole wypisane imię - tajemnica: Wielki Babilon. Macierz nierządnic i obrzydliwości ziemi. I ujrzałem Niewiastę pijaną krwią świętych i krwią świadków Jezusa” (Ap 17,3-6). Ta kobieta zdumiewa swoim bogactwem, ogromem swojego nierządu i upojeniem krwią uczniów Jezusa. O ile bestia ma swoje tajemnicze pochodzenie – wychodzi z morza (por. Ap 13,1), a ogromną władzę otrzymuje od szatana (por. Ap 13,2), to o pochodzeniu nierządnicy nic nie wiemy. Jest jakimś ludzkim dopełnieniem nieludzkiej bestii.

Jeden z aniołów wyjaśnia obraz Janowi: „Ja ci wyjaśnię tajemnicę Niewiasty i Bestii, która ją nosi, a ma siedem głów i dziesięć rogów. Bestia, którą widziałeś, była i nie ma jej, ma wyjść z Czeluści, i zdąża na zagładę. A zdumieją się mieszkańcy ziemi, ci, których imię nie jest zapisane w księdze życia od założenia świata - spoglądając na Bestię, iż była i nie ma jej, a ma przybyć” (Ap 17,7-8). Według Apokalipsy bestia nie ma swojego trwałego istnienia – ona się tylko przejawia w różnych epokach w sposób zdumiewająco potężny dla ludzi zarażonych złem. Przypomina postać zarysowaną przez świętego Pawła: „Niech was w żaden sposób nikt nie zwodzi, bo [dzień ten nie nadejdzie], dopóki nie przyjdzie najpierw odstępstwo i nie objawi się człowiek grzechu, syn zatracenia, który się sprzeciwia i wynosi ponad wszystko, co nazywa się Bogiem lub tym, co odbiera cześć, tak że zasiądzie w świątyni Boga dowodząc, że sam jest Bogiem. Czy nie pamiętacie, jak mówiłem wam o tym, gdy wśród was przebywałem? Wiecie, co go teraz powstrzymuje, aby objawił się w swoim czasie. Albowiem już działa tajemnica bezbożności. Niech tylko ten, co teraz powstrzymuje, ustąpi miejsca, wówczas ukaże się Niegodziwiec, którego Pan Jezus zgładzi tchnieniem swoich ust i wniwecz obróci [samym] objawieniem swego przyjścia. Pojawieniu się jego towarzyszyć będzie działanie szatana, z całą mocą, wśród znaków i fałszywych cudów, [działanie] z wszelkim zwodzeniem ku nieprawości tych, którzy giną, ponieważ nie przyjęli miłości prawdy, aby dostąpić zbawienia. Dlatego Bóg dopuszcza działanie na nich oszustwa, tak iż uwierzą kłamstwu, aby byli osądzeni wszyscy, którzy nie uwierzyli prawdzie, ale upodobali sobie nieprawość” (2 Tes 2,3-12).

Apokalipsa ukazuje wielu związanych z bestią (por. Ap 17,9-12): „Ci mają jeden zamysł, a potęgę i władzę swą dają oni Bestii. Ci będą walczyć z Barankiem, a Baranek ich zwycięży, bo Panem jest panów i Królem królów - a także ci, co z Nim są: powołani, wybrani i wierni” (Ap 17,13-14). Ostatecznie zwycięża Jezus i ci, którzy są z Nim zjednoczeni.

Apokalipsa tłumaczy początkowy obraz nierządnicy (por. Ap 17,1): „Wody, które widziałeś, gdzie Nierządnica ma siedzibę, to są ludy i tłumy, narody i języki” (Ap 17,15). Zaskakujące jest zakończenie rozdziału: „A dziesięć rogów, które widziałeś, i Bestia - ci nienawidzić będą Nierządnicy i sprawią, że będzie spustoszona i naga, i będą jedli jej ciało, i spalą ją ogniem, bo Bóg natchnął ich serca, aby wykonali Jego zamysł, i to jeden zamysł wykonali - i dali Bestii królewską swą władzę, aż Boże słowa się spełnią. A Niewiasta, którą widziałeś, jest to Wielkie Miasto, mające władzę królewską nad królami ziemi” (Ap 17,16-18). Imperium zła nie zna miłości – wypełnione jest morderczą nienawiścią. Co więcej, nikt w tym imperium nie może liczyć na miłosierdzie.

Janusz Maria Andrzejewski OP

1 Greckie słowo krima ma wiele znaczeń: „proces, wyrok, sąd, kara”.

2 G. BIGUZZI, „Is the Babylon of Revelation Rome or Jerusalem?”, Biblica 87, (2006), 371-386: „(1) Babylon is the historical city situated on the river Euphrates in Mesopotamia, (2) Babylon is the civitas diaboli of every epoch of human

history, (3) Babylon is the city of the Antichrist in the eschatological crisis, (4) Babylon is the Rome of the seven hills, the imperial cult and anti-Christian persecution; (5) Babylon is the Jerusalem which killed the Messiah and, at the time of John, was interpreting the messianic prophecies in a political perspective”.

3 G. BIGUZZI, „Is the Babylon of Revelation Rome or Jerusalem?”, Biblica 87, (2006), 371-386: „(1) The physical and political geography supposed by Rev fits Rome and its empire more than Jerusalem.(2) The two idolatries fit Rome and its empire more than Jerusalem. (3) The Babylon which corrupts the nations (Rev) fits Rome more than the Jerusalem, which, instead, was corrupted by them (OT). (4) As far as the dating of Rev is concerned, the anti-Roman interpretation is altogether reconcilable with the post-70 dating, while the anti-Jewish one meets insurmountable difficulties with it. (5) Imprisonment at Smyrna, forced sojourn on Patmos, and death penalty by sword or axe lead to the Imperial penal law, and exclude the Jewish one”.