Komentarz do J 11

J 11

Ten rozdział opowiada o śmierci i o wskrzeszeniu Łazarza i o tego dalszych konsekwencjach. Jezus dowiedziawszy się od Marty i Marii o chorobie przyjaciela stwierdza: „Ta choroba nie jest na śmierć, ale dla chwały Bożej, żeby Syn Boży uwielbiony¹ był przez nią” (J 11,4). Prawdopodobnie, Jezus nie mówi tu o śmierci fizycznej, ale o śmierci duchowej, tak jak i w innych momentach (por. J 5,24). Śmiertelna choroba Łazarza nie prowadzi do grzechu, nie prowadzi do duchowej śmierci, ale do chwały Bożej, bo dzięki jego wskrzeszeniu ludzie zobaczą wspaniałe działanie Boga i ujrzą chwałę Jezusa działającego mocą Bożą. Mamy w tym momencie zaskakujące stwierdzenie Ewangelisty: „Jezus też miłował Martę i siostrę jej Marię i Łazarza” (J 11,5). Jest to wyjątkowe w tej Ewangelii wskazanie na tak silne uczucia Jezusa wobec tego rodzeństwa – ukazany jest też porządek w tej miłości – Marta, Maria, a na końcu Łazarz. Po dwu dniach zwłoki (por. J 11,6), Jezus postanawia pójść do chorego – napotyka jednak sprzeciw uczniów: „Rabbi! Dopiero chcieli cię żydzi ukamienować, a znów tam idziesz?” (J 11,8). Jezus uspokaja ich mówiąc: „Czyż dzień nie ma dwunastu godzin? Jeśli kto chodzi w dzień, nie potknie się, bo widzi światło tego świata; ale jeśli chodzi w nocy, potknie się, bo światła w nim nie ma” (J 11,9-10). Innymi słowy – to On decyduje o dniu swojej śmierci (por. J 10,18). Następnie mówi im o śmierci Łazarza, ukrywając to z początku pod obrazem snu² (por. J 11,11-14). W końcu wyjaśnia: „Cieszę się dla was, że tam nie byłem, abyście uwierzyli; ale idźmy do niego” (J 11,15). Formułę: „abyście uwierzyli” można rozumieć w kontekście innych wypowiedzi Jezusa na temat wiary (por. J 13,19; 14,10-11.29; 16,31). Jezus wskazuje, że wiara jest konieczna dla osiągnięcia życia wiecznego (por. J 3,15-16), jest konieczna dla odpuszczenia grzechów (por. J 8,24), a jednocześnie nie jest czymś statycznym, nie jest jakimś przedmiotem. Apostołowie – tak jak i my wszyscy – ciągle muszą wiarę zdobywać, a Jezus pomaga w tym swoimi cudami – tak jak w tym wypadku – wskrzeszeniem Łazarza³. Jeden z apostołów, Tomasz stwierdza: „Pójdźmy i my, abyśmy z nim umarli” (J 11,16) – bali się nie tylko o Jezusa, ale i o siebie.

Łazarz już od czterech dni spoczywał w grobie i wielu Żydów pocieszało siostry po śmierci ich brata (por. J 11,17-19). Marta wychodzi naprzeciw Jezusowi i mówi: „Gdybyś tu był, nie byłby umarł brat mój. Lecz i teraz wiem, że o cokolwiek będziesz Boga prosił, da ci Bóg” (J 11,21-22). Ciekawe, że Marta mówi: „wiem”, a nie jak byśmy oczekiwali: „wierzę”. Myślę, że oznacza to wielki poziom jej pewności, co do mocy Jezusa. Jezus zapewnia ją: „Zmartwychwstanie brat twój” (J 11,23), lecz Marta odpowiada Mu: Wiem, że zmartwychwstanie w zmartwychwstaniu w dzień ostatni” (J 11,24). Jest to zgodne z nauką Jezusa, który wielokrotnie zapewniał o swojej roli w dniu ostatecznym – np. w J 6,40: „A ta jest wola Ojca mego, który mię posłał, żeby każdy, który widzi Syna, i wierzy weń, miał życie wieczne, a ja go wskrzeszę w dzień ostatni”.

Przyjście Jezusa do zmarłego Łazarza jest jednak sytuacją wyjątkową i dlatego Jezus mówi do Marty: „Jam jest zmartwychwstanie i życie; kto we mnie wierzy, choćby i umarł, żyć będzie. A wszelki, który żyje, a wierzy we mnie, nie umrze na wieki. Wierzysz w to?” (J 11,25-26). W pierwszym rzędzie jest to objawienie Bóstwa Jezusa – tylko jako Bóg może On powiedzieć: „ Jam jest zmartwychwstanie i życie” – On nie „tylko” wskrzesza i obdarza życiem, ale jest Boską zasadą życia duchowego i fizycznego. On jest nie „tylko” charyzmatykiem działającym mocą Bożą, ale jest Bogiem działającym na mocy swojej Boskiej woli (por. J 5,21.26). Wiara w Jezusa umożliwia Mu obdarowywanie życiem duchowym i fizycznym. Po grzechu Jezus może odpuścić grzech i obdarować życiem duchowym, po śmierci cielesnej Jezus może wskrzesić dowolnego człowieka – tak jak to uczyni z Łazarzem. Ciekawe jest zapewnienie Jezusa, że każdy kto w Niego wierzy nigdy nie umrze. Myślę, że dotyczy to w pierwszym rzędzie życia duchowego – jest ono nieśmiertelne, tak jak nieśmiertelny jest Duch Święty – twórca tego życia. Ludzka osoba jest więc duchowo nieśmiertelna mimo cielesnej śmierci ją dotykającej. Może to być związane z łaskami, jakie dotykają wierzącego w momencie jego śmierci. Jezus zapewnia: „Jeśli kto zachowa mowę moją, nie zazna⁴ śmierci na wieki” (J 8,51). Śmierć dla człowieka wierzącego nie jest przejściem do martwoty, ale do intensywnego życia wiecznego.

Na to niezwykłe objawienie Jezusa Marta odpowiada aktem wiary: „Tak, Panie, jam uwierzyła, żeś ty jest Chrystus, Syn Boga żywego, który na ten świat przyszedłeś⁵” (J 11,27). To wyznanie wiary jest szersze niż to, do którego został uzdolniony Piotr: „Ty jesteś Chrystus, Syn Boga żywego” (Mt 16,16). Marta jest więc oświecona przez Boga ogromną łaską. Kolejne wersety ukazują atmosferę strachu, w jakiej żyje Jezus i jego otoczenie – Marta w ukryciu⁶ (por. J 11,28) powiadamia o przyjściu Jezusa swoją siostrę Marię, a sam Jezus nie wchodzi nawet do wioski i oczekuje na Marię w miejscu swojego uprzedniego spotkania z Martą (por. J 11,30).

Maria pada do stóp Jezusowi i mówi z wiarą: „Gdybyś tu był, nie byłby umarł brat mój” (J 11,32). Reakcja Jezusa jest dosyć tajemnicza: „Jezus więc, gdy ją ujrzał płaczącą, i żydów, którzy z nią przyszli, płaczących rozrzewnił się⁷ w duchu, i wzruszył sam siebie”⁸ (J 11,33). Na łzy Jezusa Żydzi reagują wyrzutem: „Czyż ten, który otworzył oczy ślepo narodzonemu, nie mógł sprawić, żeby on nie był umarł?” (J 11,37). W ten sposób prowokują do cudu, w który nie mają zamiaru uwierzyć. Wiemy, że Jezus celowo dopuścił śmierć Łazarza, ze względu na swoich uczniów (por. J 11,4).

Jezus przychodzi do grobu Łazarza i prosi o jego otwarcie. Marta się sprzeciwia: „Panie, już cuchnie, bo mu już czwarty dzień” (J 11,39). Jezus odpowiada: „Czyżem ci nie powiedział, że jeśli uwierzysz, ujrzysz chwałę Bożą?” (J 11,40). Chwała Boża – to objawienie Boga w cudownym wskrzeszeniu Łazarza. Jezus podnosi oczy ku niebu i modli się: „Ojcze, dziękuję ci, żeś mnie wysłuchał. A ja wiedziałem, że mię zawsze wysłuchujesz; ale dla ludu, który wkoło stoi, powiedziałem, aby uwierzyli, żeś ty mnie posłał” (J 11,41-42). Warto tu zwrócić uwagę na element wdzięczności ze strony Jezusa – z góry dziękuje On Ojcu za łaskę wskrzeszenia Łazarza. Ten cud ma być znakiem dla uczniów i dla wszystkich jego świadków. Po modlitwie Jezus woła: „Łazarzu, wyjdź z grobu!” (J 11,43), a Ewangelista dodaje: „I natychmiast wyszedł, który był umarły, mając ręce i nogi związane opaskami, a twarz jego obwiązana była chustą” (J 11,44), a Jezus rozkazuje: „Rozwiążcie go, i pozwólcie mu odejść” (J 11,44). Część widzów uwierzyła w Jezusa, a część poszła do faryzeuszy by donieść o wydarzeniu.

Zbiera się Rada i formułuje pytanie: „Cóż poczniemy, bo ten człowiek wiele cudów czyni? Jeśli go tak zostawimy, wszyscy weń uwierzą, i przyjdą Rzymianie, i zabiorą nasze miejsce i naród” (J 11,47-48). Nie ma ataku na Jezusa, ani nawet na prawdziwość Jego cudów. Jest zawiść i strach przed wiarą w Jezusa. Ogromna kampania oczerniania Jezusa nie jest w stanie całkowicie zablokować tej wiary. Uważają Go za wroga, bo podważa ich naukę, ich autorytet, stara się uwolnić ludzi od zniewalających ich przepisów judaizmu. Głosi Królestwo Niebios – jako zwycięstwo Bożej wolności i Bożego błogosławieństwa. Odrzucają Jezusa razem z Jego cudami, które potwierdzają Jego misję od Boga. W ten sposób buntują się przeciw Bogu w imię swojej religii. Boją się utraty narodu, który ma im służyć. Boją się utraty nacjonalizmu, bo Jezus nic nie mówi o Rzymianach i ich okupacji. Boją się utraty władzy nad świątynią, która stanowi źródło ich bogactwa.

Kajfasz proponuje zamordowanie Jezusa: „Wy nic nie wiecie, ani me myślicie, że lepiej dla was, aby jeden człowiek umarł za lud, i cały naród nie zginął” (J 11,49-50), a Ewangelista odkrywa w tym ukryte i pewnie nieświadome proroctwo dane od Boga: „że Jezus miał umrzeć za naród; i nie tylko za naród, ale żeby synów Bożych, którzy byli rozproszeni, zgromadzić w jedno” (J 11,51-52), nawiązując w ten sposób do słów samego Jezusa, który powiedział: „I inne owce mam, które nie są z tej owczarni; i te trzeba mi przyprowadzić, i słuchać będą głosu mego, i stanie się jedna owczarnia i jeden pasterz” (J 10,16) – to jest właśnie zebranie rozproszonych synów Boga w jednym Kościele.

Po tym zaocznie wydanym wyroku śmierci, Jezus wraz z uczniami ukrywa się w Efraim (por. J 11,53-54). W związku ze zbliżającym się świętem paschy Żydzi pragną pojmać i stracić Jezusa: „A najwyżsi kapłani i faryzeusze wydali rozkaz, żeby każdy, kto by się dowiedział, gdzie on przebywa, oznajmił, aby go pojmali” (J 11,57).

Janusz Maria Andrzejewski OP

1 Tekst grecki nie mówi o „uwielbieniu”, ale o otoczeniu chwałą – grecki czasownik doksazo ma taki sam rdzeń, jak użyty wcześniej w tekście rzeczownik doksa, tzn. „chwała”.

2 Inny przypadek mówienia o zmarłych jako o śpiących odnajdujemy w Ewangelii Mateuszowej: „I groby się otworzyły, i wiele ciał świętych, którzy byli posnęli, powstało” (Mt 27,52).

3 O konieczności znaków mówi sam Jezus: „Jeśli znaków i cudów nie ujrzycie, nie wierzycie” (J 4,48).

4 Dosłownie „nie zobaczy” – bo grecki czasownik theoreo ma takie znaczenie.

5 Tekst grecki używa imiesłowu czasu teraźniejszego – ho erchomenos, tzn. „przychodzący” – co lepiej podkreśla czynny charakter wchodzenia Syna Bożego w nasz świat, i lepiej oddaje mesjańskie oczekiwanie Psalmu 118,26: „Błogosławiony, który przychodzi w imię Pańskie!”.

6 Grecki przysłówek lathra ma znaczenie „skrycie, potajemnie”.

7 Grecki czasownik embrimaomai ma jako pierwotne znaczenie: „parskać z gniewu”.

8 Możliwe, że nie chodzi tu o rozrzewnienie Jezusa, ale o Jego gniew z powodu obłudy Żydów płaczących z Marią nad śmiercią Łazarza, a później decydujących o konieczności zamordowania już wskrzeszonego (por. J 12,10-11). Por. „He was indignant at seeing the hypocritical and sentimental lamentations of His enemies the Jews mingling with the heartfelt lamentations of His loving friend Mary (comp. Joh_12:10): hypocrisy ever roused His anger” w The Cambridge Bible for Schools and Colleges, Published in 1882-1921.