Komentarz do Łk 22

Łk 22

Mówi Ewangelista: „Nadchodziła uroczystość Przaśników, tak zwana Pascha. Arcykapłani i uczeni w Piśmie szukali sposobu, jak by Go zabić, gdyż bali się ludu” (Łk 22,1-2). Boją się ludu, który wierzy Jezusowi, tak jak przedtem wierzył Janowi Chrzcicielowi, podczas gdy oni wierzą tylko w swoje racje i w swoją przebiegłość (por. Łk 20,1-7). Boją się nawet, że przeciwstawiając się wierze ludu, mogą być przez ten lud ukamienowani (por. Łk 20,6). Boją się Jezusa i Jego wpływu na lud, bo udowadniał im ich zakłamanie i złą wolę.

Szatan przychodzi im z pomocą: „Wtedy szatan wszedł w Judasza, zwanego Iskariotą, który był jednym z Dwunastu. Poszedł więc i umówił się z arcykapłanami i dowódcami straży, jak ma im Go wydać. Ucieszyli się i ułożyli się z nim, że dadzą mu pieniądze. On zgodził się i szukał sposobności, żeby im Go wydać bez wiedzy tłumu¹” (Łk 22,3-6). Zdrada Judasza jest w pierwszym rzędzie związana z jego opętaniem przez szatana. Pieniądze są na drugim miejscu.

Ewangelista informuje: „Tak nadszedł dzień Przaśników, w którym należało ofiarować² Paschę” (Łk 22,7). Grecki czasownik dei przetłumaczony przez „należało” oznacza obiektywną konieczność, a nie realizację czyjejś subiektywnej woli. Nie jest to więc wypełnienie woli Jezusa pragnącego wcześniej, przed Męką spożyć Wieczerzę z uczniami, ale jest to normalna wieczerza paschalna. Dalszy tekst zdaje się to potwierdzać: „Jezus posłał Piotra i Jana z poleceniem: Idźcie i przygotujcie nam Paschę, byśmy mogli ją spożyć. Oni Go zapytali: Gdzie chcesz, abyśmy ją przygotowali? Odpowiedział im: Oto gdy wejdziecie do miasta, spotka się z wami człowiek niosący dzban wody³. Idźcie za nim do domu, do którego wejdzie, i powiecie gospodarzowi: Nauczyciel pyta cię: Gdzie jest izba, w której mógłbym spożyć Paschę z moimi uczniami? On wskaże wam salę dużą, usłaną; tam przygotujecie. Oni poszli, znaleźli tak, jak im powiedział, i przygotowali Paschę” (Łk 22,8-13). Zwróćmy uwagę na słowa Ewangelisty: „przygotowali Paschę” – nie ma więc mowy o „jakiejś” nadzwyczajnej wieczerzy, ale o wieczerzy paschalnej – zgodnej z wolą Jezusa i Jego uczniów.

Ewangelista kontynuuje: „A gdy nadeszła pora⁴, zajął miejsce u stołu i Apostołowie z Nim. Wtedy rzekł do nich: Gorąco pragnąłem⁵ spożyć Paschę z wami, zanim będę cierpiał. Albowiem powiadam wam: Już jej spożywać nie będę, aż się spełni w królestwie Bożym. Potem wziął kielich i odmówiwszy dziękczynienie rzekł: Weźcie go i podzielcie między siebie; albowiem powiadam wam: odtąd nie będę już pił z owocu winnego krzewu, aż przyjdzie królestwo Boże” (Łk 22,14-18).

Słowa „zajął miejsce u stołu” są tłumaczeniem greckiego czasownika anepesen, który trzeba by tłumaczyć dosłownie „położył się” – zgodnie z ówczesnym zwyczajem uroczystego spożywania posiłków. Według Księgi Wyjścia Żydzi mieli ją pożywać na stojąco i pośpiesznie: „Tak zaś spożywać go będziecie: Biodra wasze będą przepasane, sandały na waszych nogach i laska w waszym ręku. Spożywać będziecie pośpiesznie, gdyż jest to Pascha na cześć Pana” (Wj 12,11).

Słowa Jezusa: „Gorąco pragnąłem spożyć Paschę⁶ z wami, zanim będę cierpiał”, wskazują w tekście greckim na to, że dla Jezusa ta wieczerza jest Paschą i że jest ona bezpośrednio związana z Jego śmiercią jako jej zapowiedź. Słowa „Już jej spożywać nie będę, aż się spełni w królestwie Bożym” mogą wskazywać na Paschę, która w przyszłym życiu, nazywanym przez Jezusa nie niebem, czy rajem, ale Królestwem Bożym, będzie czymś nowym, będzie wypełnieniem dotychczasowej Paschy, a On, Jezus też będzie w niej uczestniczył. Słowa „Odtąd nie będę już pił z owocu winnego krzewu, aż przyjdzie królestwo Boże” mogą wskazywać na życie wieczne, ale mogą również wskazywać na czas po zmartwychwstaniu Jezusa, w którym, razem z uczniami jadł i pił (por. Dz 10,41).

Po tych słowach, wskazujących na śmierć i zmartwychwstanie Jezusa, mamy: „Następnie wziął chleb, odmówiwszy dziękczynienie połamał go i podał mówiąc: To jest Ciało moje, które za was będzie wydane: to czyńcie na moją pamiątkę!” (Łk 22,19). Grecki tekst używa imiesłowu czasu teraźniejszego czasownika didomi – Jezus mówi więc o teraźniejszym, stałym ofiarowywaniu swojego Ciała. Możliwe, że w ten sposób określa to ciało – jest ono takie, jakie było w momencie Jego śmierci na krzyżu, gdy ofiarowywał za nas swoje ciało. Kolejne zdanie Jezusa brzmi: „Ten kielich to Nowe Przymierze we Krwi mojej, która za was będzie wylana” (Łk 22,20). Grecki tekst używa imiesłowu czasu teraźniejszego czasownika ekcheo, Jezus mówi więc o teraźniejszym, stałym wylewaniu swojej krwi za nas w charakterze Nowego Przymierza. Możliwe, że w ten sposób określa tę krew – jest ona taka, jaka była w momencie Jego śmierci na krzyżu, gdy ją za nas wylewał. Jego krew łączy nas z Bogiem tak, jak to ukazywał Bóg Jeremiaszowi: „Takie będzie przymierze, jakie zawrę z domem Izraela po tych dniach – wyrocznia Pana: Umieszczę swe prawo w głębi ich jestestwa i wypiszę na ich sercu” (Jr 31,33). Można to rozumieć o Duchu Świętym przemieniającym w mocy krwi Chrystusowej człowieka w jego głębi, w jego duchu, który poddaje się prowadzeniu Ducha Świętego.

Zaraz po tych wspaniałych słowach, Ewangelista przytacza słowa Jezusa ostrzegające przed zdradą: „Lecz oto ręka mojego zdrajcy⁷ jest ze Mną na stole. Wprawdzie Syn Człowieczy odchodzi według tego, jak jest postanowione, lecz biada temu człowiekowi, przez którego będzie wydany” (Łk 22,21-22). Śmierć Jezusa jest w planach Bożej opatrzności, ale to w niczym nie zwalnia od odpowiedzialności tych, którzy się do tego przyczyniają. „Biada”, jest ostrzeżeniem przed straszliwym grzechem i jego konsekwencjami. Ciekawa jest też uwaga Ewangelisty: „A oni zaczęli wypytywać jeden drugiego, kto by mógł spośród nich to uczynić” (Łk 22,23). Znali się dość dobrze, a jednak nie było to dla nich oczywiste, że zdrajcą jest Judasz.

Jakże dziwnie w kontekście zapowiedzi Jezusa o bliskiej Jego śmierci i o zdradzie jednego z nich wygląda „Spór⁸ między nimi o to, który z nich zdaje się być największy” (Łk 22,24). Jezus reaguje słowami: „Królowie narodów panują nad nimi, a ich władcy przyjmują nazwę dobroczyńców. Wy zaś nie tak [macie postępować]. Lecz największy między wami niech będzie jak najmłodszy, a przełożony jak sługa! Któż bowiem jest większy? Czy ten, kto siedzi za stołem⁹, czy ten, kto służy? Czyż nie ten, kto siedzi za stołem? Otóż Ja jestem pośród was jak ten, kto służy” (Łk 22,25-27; por. J 13,4-17). Ludzie Kościoła mają pokornie służyć. Jezus naucza: „Lecz kto by między wami chciał stać się wielkim, niech będzie waszym sługą. A kto by chciał być pierwszym między wami, niech będzie niewolnikiem waszym, na wzór Syna Człowieczego, który nie przyszedł, aby Mu służono, lecz aby służyć i dać swoje życie na okup za wielu” (Mt 20,26-28).

Zagadkowe są słowa Jezusa: „Wyście wytrwali przy Mnie w moich przeciwnościach¹⁰. Dlatego i Ja przekazuję¹¹ wam królestwo, jak Mnie przekazał je mój Ojciec: abyście w królestwie moim jedli i pili przy moim stole oraz żebyście zasiadali na tronach, sądząc dwanaście pokoleń Izraela” (Łk 22,28-30). Myślę, że Jezusowi chodzi o trudne doświadczenie Jego życia, Jego ubóstwa, sprzeciwu wielu w Izraelu i próby w których wielu spośród Jego uczniów opuściło Go (por. J 6,66). Już wcześniej Jezus uspokajał uczniów: „Nie bój się, mała trzódko, gdyż spodobało się Ojcu waszemu dać wam królestwo” (Łk 12,32). To Królestwo to przemieniająca już tu, na ziemi obecność Ducha Świętego, dzięki której chcemy i potrafimy żyć z Bogiem i dla Boga. Dla Jezusa jest bardzo istotna ludzka więź przejawiająca się we wspólnym spożywaniu posiłków – tu na ziemi nawet z grzesznikami i celnikami (por. Mt 9,11), po zmartwychwstaniu z uczniami (por. Dz 10,41; Łk 24,41-43) i jak widzimy w Królestwie Niebieskim, już po naszej śmierci. Jest to wypełnienie wspaniałego proroctwa Izajasza: „Pan Zastępów przygotuje dla wszystkich ludów na tej górze ucztę z tłustego mięsa, ucztę z wybornych win, z najpożywniejszego mięsa, z najwyborniejszych win. Zedrze On na tej górze zasłonę, zapuszczoną na twarz wszystkich ludów, i całun, który okrywał wszystkie narody; raz na zawsze zniszczy śmierć. Wtedy Pan Bóg otrze łzy z każdego oblicza, odejmie hańbę od swego ludu na całej ziemi, bo Pan przyrzekł. I powiedzą w owym dniu: Oto nasz Bóg, Ten, któremuśmy zaufali, że nas wybawi; oto Pan, w którym złożyliśmy naszą ufność: cieszmy się i radujmy z Jego zbawienia!” (Iz 25,6-9). Ta wielka uczta mesjańska jest obrazem szczęśliwości wiecznej dla wszystkich zbawionych – z Izraela i z innych narodów.

Ważne jest też dla Jezusa przekazanie swojej władzy sądowniczej apostołom: „Żebyście zasiadali na tronach, sądząc dwanaście pokoleń Izraela” (Łk 22,30). Jest to wyraz przekazania im władzy królewskiej, no i w jakiejś mierze przedłużenie misji, jaką otrzymał od Ojca: „Przekazał Mu władzę wykonywania sądu, ponieważ jest Synem Człowieczym” (J 5,27) – apostołowie też są ludźmi i jako tacy, mają sprawować władzę sądowniczą.

Jakby w odpowiedzi na pytanie uczniów o pierwszeństwo, Jezus mówi: „Szymonie, Szymonie, oto szatan domagał¹² się, żeby was przesiać jak pszenicę; ale Ja prosiłem za tobą, żeby nie ustała twoja wiara. Ty ze swej strony utwierdzaj twoich braci” (Łk 22,31-32). Szatan prosi Boga, podobnie jak w Księdze Hioba (por. Hi 1,9-10; 2,4-5) o pozwolenie na zaatakowanie ludzi. Zna on słabości apostołów. Wie, że w ten sposób może zranić Jezusa. Jezus nie gwarantuje Szymonowi bezgrzeszności, prosi Boga, by nie przepadła¹³ wiara Piotra. Prosi go też, by po swoim nawróceniu¹⁴ umacniał swoich braci. Piotr zdaje się nie rozumieć powagi sytuacji i przecenia swoje siły: „Panie, z Tobą gotów jestem iść nawet do więzienia i na śmierć”¹⁵ (Łk 22,33). W odpowiedzi Jezus zapowiada mu trzykrotny upadek: „Powiadam ci, Piotrze, nie zapieje dziś kogut, a ty trzy razy wyprzesz się tego, że Mnie znasz” (Łk 22,34).

W takim kontekście Jezus pyta się uczniów: „Czy brak wam było czego, kiedy was posyłałem bez trzosa, bez torby i bez sandałów?” (Łk 22,35). Gdy odpowiadają: „Niczego” (Łk 22,35) w sposób zaskakujący stwierdza: „Lecz teraz – mówił dalej – kto ma trzos, niech go weźmie; tak samo torbę; a kto nie ma, niech sprzeda swój płaszcz i kupi miecz!” (Łk 22,36). W ten sposób ukazuje zasadniczą zmianę w warunkach ewangelizacji po Jego śmierci. Nie mogą już liczyć na przyjazne przyjęcie ze strony ludzi. Wręcz, muszą się liczyć z możliwością prześladowań. Wskazuje przy tym na wypełnienie w Nim znanego tekstu Izajaszowego: „Zaliczony został do złoczyńców” (Łk 22,37; por. Iz 53,12). Okazuje się, że uczniowie mają już dwa miecze i to wystarcza Jezusowi. Możliwe, że Jezus „potrzebuje” tej zbrojnej obrony ze strony Piotra (por. Łk 22,49-50), by aktem cudownego uzdrowienia Malchusa (por. Łk 22,51; J 18,10) zaapelować jeszcze raz do myślenia aresztujących Go osób.

Po wieczerzy paschalnej, Jezus wraz z uczniami udaje się w kierunku Góry Oliwnej. Tam mówi do uczniów: „Módlcie się, abyście nie ulegli pokusie” (Łk 22,40). Myślę, że chodzi o pokusę smutku, załamania, rozpaczy, tchórzostwa, wewnętrznej ucieczki. Modlitwa jest zmaganiem ze słabością. Jezus na kolanach modli się: „Ojcze, jeśli chcesz, zabierz ode Mnie ten kielich! Jednak nie moja wola, lecz Twoja niech się stanie!” (Łk 22,42). Myślę, że tym „kielichem” jest zło odrzucające zbawienie. Jezus wchodzi w mękę wiedząc, że wielu odrzuci jej owoce. Święty ojciec Pio mówi: „Boże miłosierdzie ich nie ugina; nie dają się przyciągnąć dobrodziejstwami; kary ich nie poskramiają; łagodność budzi ich arogancję; surowość doprowadza do zaciekłości; wobec pomyślności stają się wyniośli; w trudnościach popadają w rozpacz; i głusi, ślepi, nieczuli na najsłodszą zachętę i najsurowszą naganę Boskiego miłosierdzia, która mogłaby nimi wstrząsnąć i ich nawrócić, umacniają się jedynie w swej zatwardziałości i pogłębiają swe ciemności. Myśl o widzeniu tak wielu dusz, które szaleńczo starają się usprawiedliwić w złu, lekceważąc najwyższe dobro, przygnębia mnie, męczy, drąży mózg, rani serce”¹⁶. Bóg Ojciec nie uwalnia Jezusa od Jego gorzkiego kielicha ale posyła Mu pomoc: „Wtedy ukazał Mu się anioł z nieba i umacniał Go” (Łk 22,43). Jezus modli się jeszcze intensywniej i poci się krwią (por. Łk 22,44). Odnajduje uczniów śpiących i wtedy pojawia się tłum z Judaszem na czele. Jezus pyta się go: „Judaszu, pocałunkiem wydajesz Syna Człowieczego?” (Łk 22,48). Jest to pożegnanie Jezusa z Judaszem.

Uczniowie Jezusa ulegają pokusie walki: „Towarzysze Jezusa widząc, na co się zanosi, zapytali: Panie, czy mamy uderzyć mieczem? I któryś z nich uderzył sługę najwyższego kapłana i odciął mu prawe ucho. Lecz Jezus odpowiedział: Przestańcie, dosyć! I dotknąwszy ucha, uzdrowił go” (Łk 22,49-51). Jezus wykorzystuje ten epizod dla kolejnego wskazania, że On jest silniejszy od dowolnego zła. Do władz żydowskich mówi: „Wyszliście z mieczami i kijami jak na zbójcę? Gdy codziennie bywałem u was w świątyni, nie podnieśliście rąk na Mnie, lecz to jest wasza godzina i panowanie ciemności” (Łk 22,52-53).

Prowadzą Go do domu najwyższego kapłana i tam służąca rozpoznaje Piotra: „I ten był razem z Nim” (Łk 22,56), ale Piotr zapiera się: „Nie znam Go, kobieto” (Łk 22,57). Po chwili ktoś inny stwierdza: „I ty jesteś jednym z nich” (Łk 22,58), na co Piotr odpowiada: „Człowieku, nie jestem” (Łk 22,58). Po upływie prawie godziny ktoś inny stwierdza: „Na pewno i ten był razem z Nim; jest przecież Galilejczykiem” (Łk 22,59), na co Piotr odpowiada: „Człowieku, nie wiem, co mówisz” (Łk 22,60). Dodaje Ewangelista: „I w tej chwili, gdy on jeszcze mówił, kogut zapiał. A Pan obrócił się i spojrzał na Piotra. Wspomniał Piotr na słowo Pana, jak mu powiedział: Dziś, zanim kogut zapieje, trzy razy się Mnie wyprzesz. Wyszedł na zewnątrz i gorzko zapłakał” (Łk 22,60-62).

„Tymczasem ludzie, którzy pilnowali Jezusa, naigrawali się z Niego i bili Go. Zasłaniali Mu oczy i pytali: Prorokuj, kto Cię uderzył. Wiele też innych obelg miotali przeciw Niemu” (Łk 22,63-65). Słabość ludzi pastwiących się nad bezsilnym człowiekiem, który cierpi by ich zbawić.

„Skoro dzień nastał, zebrała się starszyzna ludu, arcykapłani i uczeni w Piśmie i kazali przyprowadzić Go przed swoją Radę¹⁷” (Łk 22,66) – by Go skazać na śmierć. Mówią Mu: „Jeśli Ty jesteś Mesjasz, powiedz nam!” (Łk 22,67) – chodzi im o powód do oskarżenia Go przed władzami rzymskimi, a nie o to, by poddać się władzy Chrystusa posłanego do nich przez samego Boga. Jezus wie o tym i dlatego odpowiada: „Jeśli wam powiem, nie uwierzycie Mi, i jeśli was zapytam, nie dacie Mi odpowiedzi” (Łk 22,67-68). Ciekawe, że większość tekstów greckich i Wulgata ma jeszcze: „Ani mnie nie wypuścicie”. Tragedią Żydów przesłuchujących Jezusa jest brak wiary w Boga i brak dobrej woli. Nie chcą i nie potrafią Go słuchać, chcą tylko znaleźć pretekst do zamordowania Go. Dlatego Jezus ostrzega ich: „Lecz odtąd Syn Człowieczy siedzieć będzie po prawej stronie Wszechmocy Bożej” (Łk 22,69) – jest to wyraźna aluzja do Ps 110,1 mówiącego o panowaniu Jezusa nad Jego wrogami: „Dawidowy. Psalm. Wyrocznia Boga dla Pana mego: Siądź po mojej prawicy, aż Twych wrogów położę jako podnóżek pod Twoje stopy”. Wywołuje to silną reakcję Żydów: „Zawołali wszyscy: Więc Ty jesteś Synem Bożym?” (Łk 22,70). Biblia Tysiąclecia podaje przekład: „Odpowiedział im: Tak. Jestem Nim” (Łk 22,70). Tekst grecki jest bardziej wyważony: „Wy mówicie, że ja jestem” – innymi słowy, to jest wasza interpretacja, wy tak myślicie. Ze strony Jezusa nie jest to zaprzeczenie, ani nie jest to potwierdzenie. Dla sędziów Jezusa jest to jednak wystarczające: „Na co nam jeszcze potrzeba świadectwa? Sami przecież słyszeliśmy z ust Jego” (Łk 22,71). Tak kończy się żydowski proces Jezusa.

Janusz Maria Andrzejewski OP

1 Dosłownie: ater ochlu, tzn. „bez, z dala od, tłumu”.

2 Grecki czasownik thyo oznacza „zabijać, zarzynać”. Chodzi o zabicie baranka paschalnego.

3 Mężczyzna niosący wodę zdaje się sugerować, że chodzi tu o kogoś z esseńczyków, żyjących w stanie bezżennym. Noszenie wody było zajęciem typowo kobiecym.

4 W języku greckim he hora, tzn. godzina przewidziana na tę ceremonię.

5 W języku greckim mamy zwrot o podłożu semickim epithymia epethymesa, w dosłownym tłumaczeniu: „pożądaniem pożądałem”.

6 Grecki tekst brzmi: tuto to pascha, tzn. „tę Paschę”.

7 Dosłownie: paradidontos me, tzn. „wydającego Mnie”.

8 Grecki rzeczownik filoneikia oznacza dosłownie: „rozmiłowanie w sporach”.

9 W tekście greckim mamy anakeimenos, tzn. „leżący, spoczywający”.

10 Grecki rzeczownik peirasmos oznacza dosłownie: „pokusa, próba, doświadczenie”.

11 Grecki czasownik diatithemai oznacza: „urządzać, przygotowywać, sporządzać testament”.

12 Grecki czasownik eksaiteomai oznacza: „prosić, żądać”.

13 Grecki czasownik ekleipo oznacza: „ustawać, kończyć się”.

14 Grecki czasownik epistrefo oznacza: „nawracać, powracać”.

15 Ewangelia Mateuszowa wskazuje, że taką pewnością siebie grzeszyli wszyscy uczniowie Jezusa: „Choćby mi przyszło umrzeć z Tobą, nie wyprę się Ciebie. Podobnie zapewniali wszyscy uczniowie” (Mt 26,35).

16 http://warszawa.gosc.pl/doc/4205152.Konfesjonaly-nie-sa-miejscem-na-kubel-i-szmate

17 Tekst grecki używa technicznego terminu synedrion