Mesjasz "Jezus z Nazaretu"

Nauczanie Chrystusa

Pisze Benedykt XVI: „Oczekiwano, że Mesjasz przyniesie odnowioną Torę — swoją Torę. Być może aluzję do tego właśnie czyni Paweł w Liście do Galatów, gdy mówi o „Prawie Chrystusa” (6,2)¹. Tego rodzaju sformułowanie jest pewnie związane ze znanym proroctwem Mojżesza z Księgi Powtórzonego Prawa: „Proroka z pośrodku ciebie, z braci twej, jakom ja jest, wzbudzi tobie Pan, Bóg twój; onego słuchać będziecie” (Pwt 18,15). Paralelnie do Tory, tzn. Pięcioksięgu Mojżesza powinien był pojawić się Drugi Prorok, tzn. Mesjasz ze swoją Torą. Mówiąc innymi słowy chodzi o Nauczanie Chrystusa. Święty Paweł w Liście do Galatów używa sformułowania „Prawo Chrystusa” (por. Ga 6,2), a w kontekście dostrzegamy Prawo Wolności, o którym Papież pisze: „Jest to wolność czynienia dobra, która daje się prowadzić przez Ducha Bożego, i właśnie to poddawanie się Duchowi Bożemu jest sposobem wyzwalania się spod Prawa”². Można by więc to prawo nazwać również Prawem Ducha (por. Rz 8,2).

Pisze dalej Papież: „Jak zatem mamy rozumieć tę Torę Mesjasza? Jaką ukazuje nam ona drogę? Co mówi o Jezusie, Izraelu, Kościele, o nas samych i co mówi do nas samych? W poszukiwaniu odpowiedzi na te pytania wielką pomocą była mi wspomniana już książka żydowskiego uczonego Jacoba Neusnera: A Rabbi talks with Jesus. An Intermillenial interfaith exchange [Rabbi rozmawia z Jezusem]”³. Najważniejszą nowością nauczania Jezusa jest dla Neusnera jest On sam, jako centrum tej nauki. Przytacza na przykład tekst: „Jeśli chcesz być doskonały, idź, sprzedaj swą majętność i idź za Mną” (zob. Mt 19,21; s. 114) i zauważa: Doskonałość, postulowana przez Torę świętość, jak święty jest Bóg (zob. Kpł 19,2; 11,44), polega teraz na pójściu za Jezusem”⁴. Jest to dość duże uproszczenie, bo sam Jezus inaczej ukazuje proces uświęcenia uczniów: „Uświęć ich w prawdzie. Twoje słowo jest prawdą. Jak posłałeś mnie na świat, tak i ja posłałem ich na świat. A ja za nich uświęcam samego siebie, aby i oni byli uświęceni w prawdzie” (J 17,17-19). Poza tym, doskonałość i świętość to różne, choć wzajemnie powiązane sprawy. W odpowiedzi Jezusa, Neusner nie zauważa słów: „Jeśli chcesz być doskonały, idź, sprzedaj, co posiadasz, i rozdaj ubogim, a będziesz miał skarb w niebie. Potem przyjdź i chodź za mną” (Mt 19,21). Doskonałość nie polega na pójściu za Jezusem. Dobrowolne ubóstwo jest warunkiem pójścia za Jezusem, a On sam nie jest celem, a jedynie drogą do Ojca (por. J 14,6). Jezus jest święty, ale prosi Boga Ojca o uświęcenie uczniów za pomocą wyzwalającej (por. J 8,32) i oczyszczającej (por. J 15,2-3) prawdy. O ile rozumiem, to droga do doskonałości jest związana przede wszystkim z wysiłkiem ascetycznym człowieka, a uświęcenie jest przede wszystkim dziełem Ducha Świętego upodobniającego człowieka do Boga.

1. Spór o szabat

Pisze Papież: „Zgodnie z powszechnie przyjętym rozumieniem, Jezus odrzucił ścisłą legalistyczną jego praktykę, zastępując ją wielkoduszną wizją faworyzującą wolność człowieka i otwartą na działanie rozumne, dostosowane do sytuacji. Dowodem tego byłyby słowa: „Szabat został ustanowiony dla człowieka, a nie człowiek dla szabatu” (Mk 2,27), w których dostrzega się antropocentryczną wizję całej rzeczywistości, samą z siebie narzucającą „liberalną” interpretację przykazań. Właśnie na podstawie sporów o zachowywanie szabatu stworzono obraz Jezusa liberalnego. Jego krytyka ówczesnego judaizmu równałaby się krytyce, jakiej wolny, rozumny człowiek poddaje skostniały legalizm, który w gruncie rzeczy równa się obłudzie i poniżaniu religii, redukując ją do niewolniczego systemu bezsensownych obowiązków, utrudniającego człowiekowi rozwój jego działalności i wolności”⁵. Z pewnością Jezus był przeciwny legalistycznym interpretacjom ówczesnego judaizmu. Pyta się On na przykład: „Czy wolno w szabat czynić dobrze czy źle? Ocalić życie czy zabić? Lecz oni milczeli. Wtedy spojrzał po nich z gniewem i zasmucony zatwardziałością ich serca, powiedział do tego człowieka: Wyciągnij rękę! Wyciągnął, a jego ręka znowu stała się zdrowa jak i druga. Wówczas faryzeusze wyszli i zaraz odbyli naradę z herodianami przeciwko niemu, w jaki sposób go zgładzić” (Mk 3,4-6). Dla Jezusa jest oczywiste, że szabat nie może ograniczać dzieł miłości, czynienia dobra, a dla ówczesnych Żydów oczywistym było, że w imię zachowywania szabatu trzeba zabić Jezusa. Dla Jezusa, szabat został ustanowiony przez Boga dla człowieka, dla jego odpoczynku, dla jego dobra, a nie jako sposób zniewolenia człowieka, czy wręcz sparaliżowania go.

Neusner mówiąc o Jezusie mówi: „Albo nie czytaliście w Prawie, że w dzień szabatu kapłani naruszają w świątyni spoczynek szabatu, a są bez winy? Oto powiadam wam: Tu jest coś większego niż świątynia. Gdybyście zrozumieli, co znaczy: «Chcę raczej miłosierdzia niż ofiary» (zob. Oz 6,6; zob. również 1 Sm 15,22), nie potępialibyście niewinnych. Albowiem Syn Człowieczy jest Panem szabatu” (Mt 12,4-8) (op. cit., s. 76). Na co Neusner: „On (Jezus) i Jego uczniowie mogą z szabatem czynić to, co czynią, ponieważ weszli w miejsce kapłanów świątynnych: Święte miejsce przeniosło się gdzie indziej. Utożsamia się teraz z kręgiem Mistrza i Jego uczniów" (s. 86n)”⁶. Obawiam się, że nie o to chodzi. Jezus mówiąc o miłosierdziu daje klucz do interpretacji szabatu. Szabat ma służyć miłosierdziu, ukochanie człowieka jest przykazaniem ważniejszym niż przepis odpoczynku sobotniego. Poza tym, Jezus mówiąc: „Syn Człowieczy jest Panem szabatu” (Mt 12,8) odwołuje się do proroctwa Daniela, który ukazuje wielkość władzy Syna Człowieka, którą On otrzymuje od Boga Ojca: „I dał mu władzę i cześć i królestwo, aby mu wszyscy ludzie, narody i języki służyli; władza jego władza wieczna, która nie będzie odjęta, a królestwo jego, które nie będzie zniszczone” (Dn 7,14). Jezus z woli Ojca, właśnie jako Syn Człowieka ma władzę – również nad szabatem. Poza tym, Jezus nie wchodzi w rolę kapłana świątynnego, ale jest Bogiem zamieszkującym świątynię swojego ciała (por. J 2,21).

Bardzo ciekawą jest uwaga Papieża: „Zdania bezpośrednio poprzedzające historię związaną z szabatem, brzmią; „Przyjdźcie do Mnie wszyscy, którzy utrudzeni i obciążeni jesteście, a Ja was pokrzepię. Weźcie na siebie moje jarzmo i uczcie się ode Mnie, bo jestem cichy i pokornego serca, a znajdziecie ukojenie dla dusz waszych. Albowiem słodkie jest moje jarzmo, a moje brzemię lekkie” (Mt 11,28-30). Zazwyczaj słowa te są interpretowane przez odniesienie do idei liberalnego Jezusa, a więc moralistycznie: liberalne podejście Jezusa do Prawa ułatwia człowiekowi życie - w przeciwieństwie do „żydowskiego legalizmu”. W praktyce interpretacja taka nie jest, co prawda, bardzo przekonująca, bo naśladowanie Jezusa nie jest wygodne - tego zresztą Jezus nigdy nie twierdził. To co w końcu? Neusner pokazuje nam, że nie chodzi tu o pewną formę legalizmu; mamy tu do czynienia z tekstem głęboko teologicznym, a dokładniej mówiąc – chrystologicznym”⁷. Odpoczynkiem nie jest już szabat, ale Jezus, obdarzający swoim „jarzmem” (por. Mt 11,28-29). Jezus uczy łagodności, leczy agresywność. O złości mówi: „Lecz ja wam mówię: Każdy, kto się gniewa na swego brata⁸, podlega sądowi” (Mt 5,22). Pragnie w ten sposób wyeliminować złość we wspólnocie swoich uczniów i wprowadzić pokój. Jezus uczy pokory, leczy chore ambicje i w ten sposób uspokaja człowieka. Jego „jarzmem” jest troska o zbawienie człowieka, o przyprowadzenie go do Jezusa.

Wielką troską Jezusa jest wprowadzenie pokoju do rodzin, mówi: „A wchodząc do domu, pozdrówcie go. Jeśli ten dom jest tego godny, niech zstąpi na niego wasz pokój, a jeśli nie jest godny, niech wasz pokój powróci do was” (Mt 10,12-13). Jest to jakby namacalny dar pokoju związany na przykład z poświęceniem mieszkania. O samym pokoju w czasie Ostatniej Wieczerzy Jezus mówi: „Pokój zostawiam wam, mój pokój daję wam; daję wam nie tak, jak daje świat” (J 14,27). Jezus daje Ducha pokoju, który uspokaja serca i daje radość wspólnego życia.

2. Rodzina, naród, Kościół

Benedykt XVI pisze: „„Czcij twego ojca i twoją matkę, abyś długo żył na ziemi, którą Pan, Bóg twój, ci daje” – tak brzmi czwarte przykazanie w wersji Księgi Wyjścia (20,12). Przykazanie to skierowane jest do synów i mówi o rodzicach, zatem tworzy powiązania pokoleń i wspólnotę rodziny jako ład, którego Bóg chce i którym się opiekuje. Mówi o ziemi i o trwałości życia na ziemi, zatem wiąże ziemię, jako życiowy obszar ludu, z podstawowym ładem rodziny; wiąże istnienie ludu i ziemi z tworzącymi się w strukturze rodziny wzajemnymi relacjami pokoleń”⁹. Ważny jest nacisk, z jakim Papież podkreśla rolę ziemi, jako fundamentu spokojnego ładu życia rodzinnego.

Według Neusnera, Jezus występuje przeciwko temu przykazaniu: „Powiedziano Mu, że Jego Matka i bracia stoją na dworze i chcą z nim mówić. A oto Jego odpowiedź: „«Któż jest moją matką, i którzy są moimi braćmi?». I wyciągnąwszy rękę ku swoim uczniom, rzekł: «Oto moja matka i moi bracia. Bo kto pełni wolę Ojca mojego, który jest w niebie, ten jest Mi bratem, siostrą i matką»” (Mt 12,46-50)”¹⁰. Ciekawe, że Neusner nie zauważa pozytywnego sensu wypowiedzi Jezusa, która na tle Starego Testamentu wydaje się być oczywista – wypełnianie woli Bożej jest ważniejsze od dbania o relacje ludzkie.

Papież bardzo ciekawie odpowiada na ten zarzut: „Naśladowanie Jezusa nie wymaga żadnej politycznie określonej struktury społecznej. Jak wielokrotnie słusznie się stwierdza, na podstawie Kazania na Górze nie można zbudować żadnego państwa, żadnego ładu społecznego”¹¹. Ewangelizacja Jezusa jest skierowana na nawrócenie każdego z Jego słuchaczy, a nie na stworzenie takiej, czy innej struktury społecznej. Gdy przed Jego Wniebowstąpieniem uczniowie pytają Go: „Panie, czy w tym czasie przywrócisz królestwo Izraelowi? Lecz on im odpowiedział: Nie do was należy znać czasy i chwile, które Ojciec ustanowił swoją władzą. Ale przyjmiecie moc Ducha Świętego, który zstąpi na was, i będziecie mi świadkami w Jerozolimie, w całej Judei, w Samarii i aż po krańce ziemi” (Dz 1,6-8). To nie królestwo Izraela jest ważne dla Jezusa, ale świadczenie mocą Ducha Świętego. Dla Jezusa najważniejsze jest Królestwo i prowadząca do Niego Ewangelizacja: „Do innego zaś powiedział: Pójdź za mną! Ale on rzekł: Panie, pozwól mi najpierw odejść i pogrzebać mego ojca. Lecz Jezus mu odpowiedział: Niech umarli grzebią swoich umarłych, a ty idź i głoś królestwo Boże” (Łk 9,50-60). Głoszenie Królestwa jest o wiele pilniejszą sprawą niż jakikolwiek pogrzeb. Zwróćmy uwagę, że Jezus nazywa zmarłymi ludzi, którzy Go nie przyjmują. Bardzo ciekawym jest dialog Jezusa ze świętym Piotrem: „Wtedy Piotr odezwał się do niego: Oto my opuściliśmy wszystko i poszliśmy za tobą. Cóż za to będziemy mieli? A Jezus im powiedział: Zaprawdę powiadam wam, że przy odrodzeniu, gdy Syn Człowieczy zasiądzie na tronie swojej chwały, i wy, którzy poszliście za mną, zasiądziecie na dwunastu tronach, sądząc dwanaście pokoleń Izraela. I każdy, kto opuści domy, braci lub siostry, ojca lub matkę, żonę, dzieci lub pole dla mego imienia, stokroć więcej otrzyma i odziedziczy życie wieczne” (Mt 19,27-29). O ile rozumiem, Jezus nie podważa ważności więzów rodzinnych, ale wskazuje na konieczność poświęcenia wszystkiego dla Niego samego i dla Jego Królestwa, i co ważne ukazuje tego owocność.

Dla Papieża bardzo ważnym motywem w jego odpowiedzi na zarzuty Neusnera jest uniwersalizm nauczania Jezusa: „Otóż gdy czytamy Torę wraz z całym starotestamentalnym kanonem, z prorokami, Psalmami i księgami mądrościowymi, wtedy coś staje się bardzo jasne, coś, co w gruncie rzeczy zapowiada już Tora: Izrael nie istnieje jako cel sam w sobie i nie powstał po to, by żyć w „wiecznych” przepisach Prawa. Istnieje po to, by stać się światłem dla narodów. W Psalmach i w księgach prorockich słychać z coraz większą wyrazistością obietnicę, że zbawienie Boże stanie się udziałem wszystkich narodów. Słyszymy coraz wyraźniej, że Bóg Izraela, który jest Bogiem jedynym, Bogiem prawdziwym, Stwórcą nieba i ziemi, Bogiem wszystkich narodów i wszystkich ludzi, w którego rękach spoczywa ich los – że ten Bóg nie chce pozostawić narodów im samym. Słyszymy, że wszyscy Go poznają, że Egipt i Babilon – dwie wrogie Izraelowi potęgi światowe - wyciągną swe ręce do Izraela i razem z nim będą wielbić Boga. Słyszymy, że znikną granice i że Bóg Izraela będzie uznawany i czczony przez wszystkie narody, jako ich własny Bóg, jako Bóg jedyny”¹². I dalej: to właśnie Jezus „Izraela zaniósł narodom, tak że wszystkie narody modlą się teraz do Niego i w Pismach Izraela rozpoznają Jego słowo, słowo żywego Boga. Przyniósł uniwersalizm, który jest wielką obietnicą daną Izraelowi i światu. Uniwersalizm, wiara w jednego Boga Abrahama, Izaaka i Jakuba, w nowej rodzinie Jezusa, która nie zna granic narodowych ani cielesnych powiązań wynikających z pochodzenia - oto owoc dzieła Jezusa”¹³.

W centrum nauczania Jezusa, Papież widzi wolność: „Z biegiem czasu wolność ta została wyrwana z Bożej perspektywy i ze wspólnoty życia z Jezusem. Wolność zorientowana na uniwersalizm i na właściwie rozumiany świecki charakter [Profanität], została przemieniona na świeckość absolutną - na „laicyzm” – dla którego konstytutywne stały się, jak się wydaje, zapomnienie o Bogu i nastawienie wyłącznie na sukces. Dla wierzącego chrześcijanina polecenia Tory pozostają nadal punktem odniesienia, ku któremu zawsze kieruje wzrok. Drogowskazem dla jego rozumu jest przede wszystkim szukanie woli Bożej we wspólnocie z Jezusem; bez tego zawsze grozi mu zaślepienie i zaciemnienie”¹⁴.

3. Radykalizm proroków

Bardzo ciekawie pisze Papież o prawach apodyktycznych i kazuistycznych pojawiających się w Starym Testamencie: „Tak więc w samej Torze istnieją zasadniczo różne stopnie autorytetu. Jak to formułuje O. Artus, istnieje nieprzerwany dialog pomiędzy historycznie uwarunkowanymi normami i metanormami. Te ostatnie wyrażają niezmienne postulaty Przymierza. Podstawową „metanormą” jest ujmowanie się Boga za ubogimi, którzy łatwo stają się osobami wyjętymi spod prawa i sami nie potrafią zapewnić sobie sprawiedliwości. Wiąże się z tym inna sprawa: normą podstawową, od której wszystko inne zależy, jest w Torze przede wszystkim utrwalenie wiary w jednego Boga. Tylko Jego, YHWH, można wielbić. Jednak w rozwoju nauczania proroków odpowiedzialność za ubogich, wdowy i sieroty zyskuje stopniowo równie wysoką rangę, co wyłączność adoracji jednego Boga. Stapia się ona z obrazem Boga i nadaje mu konkretne znaczenie. Drogowskaz społeczny staje się drogowskazem teologicznym, a drogowskaz teologiczny ma charakter społeczny; miłość Boga jest nieodłączna od miłości bliźniego, a miłość bliźniego, jako doświadczenie bezpośredniej obecności Boga w ubogich i słabych, ma tu wymiar bardzo praktyczny”¹⁵.

W tym świetle można spojrzeć na Kazanie na Górze: „Jezus nie czyni nic niesłychanego i absolutnie nowego wtedy, gdy szczegółowe, praktyczne kazuistyczne normy zawarte w Torze przeciwstawia wyraźnej woli Bożej, jako oczekiwanej od dzieci Bożych „większej sprawiedliwości” (Mt 5,20). Przejmuje rozwinięty już przez proroków wewnętrzny dynamizm samej Tory i – jako Wybraniec Boży, stojący twarzą w twarz z Bogiem Prorok (Pwt 18,15) – nadaje mu radykalny kształt”¹⁶.

Janusz Maria Andrzejewski OP

1 J. RATZINGER, BENEDYKT XVI, Jezus z Nazaretu. Część 1. Od chrztu w Jordanie do przemienienia (M, Kraków 2007) 92.

2 RAZINGER, BENEDYKT, Jezus, 93.

3 RAZINGER, BENEDYKT, Jezus, 95.

4 Por. RAZINGER, BENEDYKT, Jezus, 97.

5 RAZINGER, BENEDYKT, Jezus, 97-98.

6 RAZINGER, BENEDYKT, Jezus, 99.

7 RAZINGER, BENEDYKT, Jezus, 100.

8 Niektóre starożytne rękopisy, a idąc za nimi i nowoczesne przekłady dodają słowa „bez przyczyny” zmiękczając tekst.

9 RAZINGER, BENEDYKT, Jezus, 103.

10 RAZINGER, BENEDYKT, Jezus, 103.

11 RAZINGER, BENEDYKT, Jezus, 104.

12 RAZINGER, BENEDYKT, Jezus, 105.

13 RAZINGER, BENEDYKT, Jezus, 106.

14 RAZINGER, BENEDYKT, Jezus, 108.

15 RAZINGER, BENEDYKT, Jezus, 112-113.

16 RAZINGER, BENEDYKT, Jezus, 113.